Poétic@, aventura e corrosión

Pode suceder que no medio camiño da nosa vida (ese mesmo que citaba Dante tempiño atrás) emerxan cambios aos que lles intuímos unha xigantesca carga de profundidade. A aparición da sociedade dixital e da rede é un deses cambios. A súa envergadura pódenos crear perplexidade, entusiasmo ou rexeitamento, pero que condiciona indeludiblemente o tempo en que vivimos. Eu síntome afortunado por poder asistir ao comezo dun deses cambios. Nel, non vexo máis que retos apaixonantes. Queirámolo ou non, o futuro do libro está determinado polos novos paradigmas dixitais. Xa que logo, como teño manifestado noutras ocasións, é preferible asumir e mesmo protagonizar os cambios antes de que eles te arrastren e só saibas agarrarte ao furgón de cola para sobrevivir. Non teño ningunha dúbida de que a nova sociedade dixital vai condicionar os procesos creativos en todos os ámbitos da arte, pero moi singularmente no relacionado coa escrita e coa lectura. En consecuencia, Poétic@ é a miña persoal aposta literaria neste proceso. Viaxan comigo moitas dúbidas, imperfeccións, incoherencias, dificultades e descoñecementos pero, en todo caso, aí vai. Eu (tamén) navegar.

En canto ao seu proceso creativo Poétic@ é un libro de longo percorrido. Para moitos escritores e escritoras, o tempo é fundamental. Se cadra, porque a escrita é unha carreira contrarreloxo para evitar a disolución que o propio tempo exerce sobre a creación literaria. E tamén porque marca unha liña evolutiva. Na creación literaria, o tempo marca etapas. Pero os tempos, na creación literaria, tamén son profundamente enganosos. Porque hai obras que responden a impulsos diversos en momentos diversos. A Poetic@ sucédelle algo diso. En realidade, o poemario foi escrito durante os anos 2008, 2009 e 2010. Tiña a vocación de provocar a reflexión e o debate, desde unha perspectiva desprexuizada e ao tempo metaliteraria, en torno á poesía, cunha mirada irónica, flexible, desmitificadora, lúdica e corrosiva. E facíao desde unha estrutura que se alimentaba de múltiples fontes e se inspiraba ineludiblemente en Internet. Era, naqueles anos, un poemario pensado en función da rede –a súa estrutura é exactamente a mesma que conserva hoxe– pero coa intención de ser publicado en papel. Mesmo aínda que daquela xa ofrecese no papel múltiples enlaces á rede.

Non é que naquel momento eu non quixese apostar por unha edición dixital –que nunca deixei de telo en mente–, senón que non vía posibilidades técnicas ao meu alcance para facelo. A maiores, cando rematei Poétic@, tiña outro poemario rematado. Era Transición, cunha escrita ligada a unha etapa anterior (aínda que con algunha chiscadela a este poemario). E debido a esas manías que temos os creadores de marcar terreo coa mexada, como fan os cans –é dicir, de deixar patente unha liña evolutiva–, decidín que Poétic@ debía saír logo de Transición. Ata que ese poemario se publicou, a finais de 2011, volvín constantemente sobre Poétic@, nun proceso de reescrita permanente, coma se fose un desafío ao tempo.

Concibido grazas e á rede e en función dela, con todo, o libro –xa o dixen– estaba abocado ao papel. A ese enfoque responde o poema  «O meu hipertexto afogou no papel», que agora podería parecer obsoleto pero que pode lerse como un espello das inquedanzas dunha xeración consciente de que está  a presenciar os albores dun proceso histórico de cambio no paradigma do libro que vai afectar –e moito– ao proceso creativo do futuro. Tamén había no libro un contraditorio e irónico xogo de enlaces (imposibles?) entre a pantalla e o papel. Efectivamente, Poétic@ (con ese mesmo título desde o comezo), naceu inicialmente pensado para o papel, pero en cada nova lectura ía adquirindo na miña cabeza unha fasquía tanxible que me levou a apostar pola edición dixital. Naquel momento, o poemario nu, sen recursos pero coa mesma estrutura e concepción, centraba toda a súa forza no inusitado do seus contidos, interrelacionados, e nese sarcasmo corrosivo que o define.

O feito de que cada vez fose quen de visualizalo máis e máis dixital, levoume a ofrecerllo a unha editora que apostaba por esa vía e que, para a miña fortuna, o acolleu con agrado. Sexa como for, todo estaba por explorar, mesmo para a editora, porque –que eu saiba– practicamente nada se publicara –cando menos no  ámbito da nosa cultura– con esta fasquía. Ese feito do inexplorado ofreceume tempo abondo de pensar e repensar o poemario, volvendo sobre el de xeito incansable –e mesmo esgotador– ao longo dos últimos anos.

Ata que chegou un momento en que me convencín a min mesmo de que un proxecto destas características tiña que estar totalmente pilotado e controlado por min. Eu tiña que poder traballar, modificar e actualizar o poemario en calquera momento, moi especialmente sabendo que se trataba dunha experiencia pioneira, cando menos desde o punto de vista persoal. En consecuencia, falei coa persoa que ía ser o meu editor –á que debo agradecerlle a súa comprensión– e expúxenlle a necesidade que eu vía de apostar pola autoedición. Por outra banda, para calquera editora este proxecto significaba uns custes de produción altos e dificilmente amortizables. É o problema dun modelo de edición non definido no seu proceso de explotación comercial.

Xa que logo, regresei ao campo da autoedición para tomar eu mesmo todas as rendas, como fixera co meu primeiro libro de poemas (Persianas, pedramol e outros nervios, 1992). Iso si, agora tiña diante de min necesidades ben diferentes. Porque, mentres este tipo de procesos de edición non se popularicen para facilitar o uso cotián, os creadores e creadoras temos que ter algo de tecnólogos.  E, amais, debemos botar man de persoas que saiban programar e deseñar. E aquí chegado, debo agradecerlle a Kris Darias e ao seu Estudi Llimona o seu traballo e a súa aposta por este proxecto.

Arestora, Poétic@ é ineludiblemente dixital e debo confesar que a busca e asociación de recursos –aínda que laborioso– foi un traballo tan creativo e gratificante como o propio proceso de escrita, que fun renovando e actualizando día a día. Nese sentido, é un libro novidoso para a literatura galega. E, ademais, un libro vivo, cambiante, que podo actualizar cando a vontade mo dite. Pero tamén debo confesar que a edición dixital me obrigou a mudar a forma de concebir o texto, modificándoo e flexibilizándoo.

Por exemplo, unha das características da versión anterior de Poétic@ é que moitos poemas carecían de título. A necesidade de habilitar unha url diferenciada para cada poema obrigoume a titular todos e cada un dos poemas.

Tamén o proceso de maquetación web me fixo mudar a traza ou a disposición de moitos versos , dalgúns dos eslógans ou das múltiples citas que, dialogando no texto, circulan polas súas páxinas, así como buscar opcións de retorno nos enlaces de navegación. E, por suposto, a agudizar ata o límite os contrastes e acoplamentos entre os distintos discursos textuais, de audio, de vídeo e de calquera outro tipo de fontes de procedencia multimedia. Porque, en realidade, moitos elementos propiamente transmedia poden modificar profundamente o sentido do texto, que adquire novos significados. A dicir verdade, estou abraiado por comprobar ata que punto este último ano –no que traballei case exclusivamente online– condicionou a miña escrita, a miña visión do poemario e a miña forma de concibir o texto.

En fin, puiden sentir na miña propia pel que, para ben ou para mal, crear desde o ámbito dixital introduce xeitos e condicionantes diferentes á hora de encarar a creación. E foi todo un pracer.

Agradecementos (e desculpas)

A Helena González, boa amiga que sempre está aí, ao outro lado do fío telefónico; A María Beatriz Eiroa, que revisou con moita paciencia a miña tradución de Poétic@ ao castelán; a Fátima Isabel Figueiras Ramos, pola súa atenta revisión da tradución ao portugués; a Ramón Nicolás, pola súa axuda xenerosa; a Manuel G. Vicente, autor da fotografía da portada; a Gabbi, que me prestou a súa voz americana; a Xela, que me substituíu coa súa voz no poema «Sortes»; a Lara Bacelo, por permitirme individualizar (pesimamente, mea culpa) un fragmento da vídeocreación Ollos da cidade; e moi especialmente a Kris Darias e o Estudi Llimona, deseño e soporte técnico de Poétic@. Vaia tamén o meu agradecemento para as persoas que participaron nas gravacións que, aínda procedendo doutros libros, forman parte de Poétic@, coas voces de María Lado, de Alma, a música de Xurxo Souto e o apoio do estudo de gravación Casa de Tolos.

Tamén aproveito para pedir desculpas pola publicidade que aparece nos vídeos enlazados de Youtube, publicidade que é allea completamente á miña vontade e que é responsabilidade da compañía que aloxa os vídeos.